Abstract

Methods: Translation and cultural adaptation of the questionnaire were performed. It was administered to 31 patients with acute DVT. The VEINES-QOL/Sym was performed 5-7 days after its initial application to evaluate its test-retest reliability. The internal consistency was assessed through Cronbach's alpha (including if item was deleted), test-retest reliability was assessed through the intraclass correlation coefficient. Validity was examined by correlation of VEINES-QOL/Sym with Nottingham Health Profile (NHP) and the distance of six-minute walk test (6MWT).

Results: Cronbach’s alfa values were 0.96 for the VEINES-QOL and 0.94 for the VEINES-Sym. No problematic items were observed for the scale. Intraclass correlation coefficient score for test-retest reliability were 0.984 and 0.996 for VEINES-QOL and VEINES-Sym scores, respectively. The VEINES-QOL/Sym scale was considered highly reliable. When the relation between VEINES-QOL/Sym and the distance of 6MWT was investigated, the relation of VEINES-QOL was moderate (r=0.372; p<0.05), and of VEINES-Sym was excellent (r=0.890; p<0.01). When the relation between VEINES-QOL/Sym and NHP was investigated, the r value was -0.359 (moderate; p<0.05) for VEINES-Sym and -0.393 (moderate; p<0.05) for VEINES-QOL.

Conclusion: The Turkish VEINSES-QOL/Sym is a reliable, valid and easy to understand tool for the measurement of the quality of life and symptoms in Turkish-speaking patients with DVT.

Geleneksel olarak, DVT’nin akut dönem tedavisinde, kanıta dayalı olmamasına rağmen uzamış yatak istirahati ve immobilizasyon yer almaktadır ve halen birçok merkezde kullanılmaya devam etmektedir. Bu geleneksel yaklaşım, hareketle stabil olmayan trombüsün yerinin değişebileceği korkusu ve inaktivitenin semptomları çözdüğü inancı ile desteklenmektedir. Fakat bu tedavi yaklaşımı ve ağrı, hassasiyet, şişlik gibi venöz bulgu ve belirtiler, hastanın hem fiziksel aktivitelerini hem de günlük yaşam aktivitelerini kısıtlayarak yaşam kalitesini kötüleştirmektedir.[3-5]

Geçmiş 10-15 yıl içindeki bütün çalışmalar, DVT’nin tanı ve tedavisi ve DVT’den korunma üzerinde yoğunlaşmıştır. Araştırmacılar DVT’nin doğası veya tedavisi ile ilgili çalışmalarla, klasik olarak mortalite, tromboembolizmin tekrarlaması, kanama ve pulmoner emboli gibi klinik son noktaları değerlendirmişlerdir. Bu tür klinik son noktalar önemli olmakla birlikte, venöz trombozun tam olarak hastanın sağlığını ve günlük yaşamını nasıl kısıtladığı; bunun sonucunda yaşam kalitesindeki etkilenimleri tanımlayabilmede ve ölçebilmede yetersizdir. Yaşam kalitesi, DVT’li hastalarla çalışılırken, göz önünde bulundurulması gereken önemli bir noktadır. Yaşam kalitesi, mortalite ve morbiditeden daha geniş terimler içerir ve hastalığın neden olduğu sorunlar hakkında değerli bilgiler sağlar, yapılan tedavilerin etkinliği konusunda yol gösterici olur.[6]

Bu kavramların ölçümü için, farklı hasta gruplarında hastalığa özgü ve genel yaşam kalitesi ölçüm araçlarına kadar değişen geniş aralıkta standardize ölçüm araçları geliştirilmiştir.

Derin ven trombozlu hastaların yaşam kalitesini değerlendirmek için genelde, SF-36 yaşam kalitesi ölçeği, Nottingham Sağlık Profili (NSP) ve Avrupa yaşam kalitesi anketi (EuroQol) veya hastalık etki profili (Sickness impact profile; SIP) gibi genel yaşam kalitesi anketleri kullanılmıştır. Ancak genel yaşam kalitesi ölçümleri farklı hastalıklar için genelleştirilerek kullanıldığı için DVT’li hastalarda yaşam kalitesindeki etkilenimi tam ve doğru şekilde yansıtamamaktadır; hastalığa bağlı etkileri hedef alan özel durumlar için geliştirilmiş hastalığa özgü ölçümler gibi değişimi ortaya çıkarmada yetersizdir.[7,8]

Venöz Yetmezlikte Epidemiyolojik ve Ekonomik Çalışma-Yaşam Kalitesi/Semptom Ölçeği (VEINESQOL/ Sym); DVT’li hastalarda venöz semptomların yaşam kalitesine etkisini değerlendirmek için geliştirilmiş hastalığa özgü bir ölçektir. Bu ölçek Donna Lamping ve ark.[9] tarafından özellikle venöz hastalık sonuçlarının rutin takip edilmesinde kullanılmak üzere geliştirilmiştir. VEINES-QOL/Sym güvenilir, geçerli bir ankettir ve dört farklı dilde versiyonları vardır.

Bu çalışmanın amacı, VEINES-QOL/Sym’in Türkçe versiyonunu ve kültürel uyarlamasını yapmak, DVT’li hastalarda Türkçe VEINES-QOL/Sym’in güvenirliğini ve geçerliğini göstermektir.

Methods

EK 1: VENÖZ YETMEZLİĞİN EPİDEMİYOLOJİK VE EKONOMİK ÇALIŞMASI: YAŞAM KALİTESİ/BELİRTİLER ÖLÇEĞİ TALİMATLAR SORULAR NASIL CEVAPLANMALI

Anketin Türkçe’ye çevrilmesi ve kültürel uyum süreci
Anket gibi özel araçların uygulanmasında esas olan aracın uygulanacağı örneklem grubunda kullanılabilirliğini kanıtlamaktır. Özellikle, söz konusu araç farklı bir dil ve topluluk için oluşturulmuş ve yine farklı bir dil ve toplulukta kullanılmak istenen bir anket ise, temelde yapılması gereken anketin ikinci topluluğa kültürel uyumunu sağlamaktır. Bunun da ilk basamağı orijinal dilden diğer dile olan çeviri aşamasıdır. Çeviri aşamasında ideal olan hedef dilin ve orijinal dilin yapısını iyi tanıyan, bu dillere hakim ve deneyimli kişilerin kullanılmasıdır. Bu nedenle, çeviri sürecinde Beaton ve ark.[10] tarafından önerilen kültürel uyum yöntemi kullanıldı. Öncelikle anketin geliştiricisi olan Donna Lamping’den mail yoluyla VEINES-QOL/Sym’in Türkçe versiyonu için izin alındı. Anket, ana dili Türkçe olan, iki dile de çeviri yapabilen farklı iki kişi tarafından İngilizce’den Türkçe’ye çevrildi. Orijinal anketteki belirsiz kavramları ortaya çıkarabilmek amacıyla çevirmenlerden biri çalışmanın amacı hakkında bilgi sahibi (kör) değil idi. Böylece kelimesi kelimesine çeviriden daha çok klinik açıdan anlaşılırlık sağlandı. Diğer çevirmene çalışmanın amacı hakkında bilgi verildi. Böylece anketin kullanılacağı toplumun dili yansıtıldı ve orijinal anketteki belirsizlikler aydınlatıldı. Olası herhangi bir uyumsuzluğu ortadan kaldırmak için iki çeviri karşılaştırıldı.

Ana dili İngilizce olan, çalışmanın amacına ve anketin orijinal versiyonuna tamamen kör olan iki kişi tarafından her iki Türkçe anket çeviriside İngilizce’ye çevrilerek geri çevirisi yapıldı. Çeviriler, anketin orjinali ile karşılaştırıldı. Dört çevirmen, üç fizyoterapist ve bir kalp damar cerrahından oluşan ekip, ayrılıklar üzerinde fikir birliğine ulaşmak, oluşturulacak Türkçe versiyona anlam, ifade özellikleri ve kavram eşitliği kazandırmak için bir araya gelerek final öncesi versiyonu geliştirdi.[11] Bu aşamalardan sonra pilot çalışma için sekiz DVT’li hastaya Türkçe versiyon uygulandı. Çevirinin kabul edilebilirliği ve anlaşılabilirliği madde madde değerlendirildi ve uyum için aşağıdaki değişiklikler yapıldı:

Birinci bölümdeki “ağır bacaklar’’ ifadesi hastaların çoğu tarafından anlaşılmadı. Bu nedenle bu ifade “bacaklarda dolgunluk” olarak değiştirildi. “İş” ifadesi “çalışma hayatı” olarak değiştirildi çünkü bu kelime, hastalar tarafından alış-veriş ya da ev işleri gibi günlük yaşam aktiviteleri şeklinde yanlış anlaşıldı.

Sekizinci bölümün son sorusu, hastaların çoğu tarafından cevaplanmadan atlandı. Çünkü erkek hastaların kıyafet seçimini, bacaklarının görünüşü etkilemiyordu. Dolayısıyla, bacağınızın/bacaklarınızın görüntüsü kıyafet seçiminizi etkiledi mi? sorusu bacağınızın/bacaklarınızın görünümü sizi endişelendiriyor mu? şeklinde değiştirildi.

Pilot çalışmadan sonra, yeni versiyon çalışmaya dahil edilen akut DVT’li 31 hastaya (26 erkek, 5 kadın; ort. yaş 39.8±20.6 yıl; dağılım 20-80 yıl) uygulandı.

VEINES-QOL/Sym’in geçerliğinin ve güvenirliğinin araştırılması
Çalışmamızda VEINES-QOL/Sym’in güvenirlik (iç tutarlılık, test ve tekrar-test güvenirliği) ve geçerliliği (yapı ve uyum geçerlik) değerlendirildi. Güvenirlik, bir ölçek veya testin rastgele hata olmadan, sabit koşullarda aynı hasta grubunda, değişim beklenmeyen iki farklı zamanda tekrarlandığında aynı sonucu vermesidir. İç tutarlılık ise, bir sonuç ölçümünün homojen olup olmaması ile ilişkilidir. Geçerlik, bir ölçüm aracı veya testin ölçmek istenen parametreleri doğru bir şekilde ölçebilme derecesidir. Geçerli bir testin en önemli özelliklerinden biri güvenilir olmasıdır. Ancak güvenilir bir test geçerli olmayabilir. Bir sonuç ölçümünün yapı geçerliği, hastanın gerçek fonksiyonel durumunu ölçebilme kapasitesidir. Uyum geçerlik ise, ölçümsel verilerle anketler arasındaki ilişkiyi gösterir.[11]

Hastalar
Çalışmamız Gülhane Askeri Tıp Akademisi Kalp Damar Cerrahisi Anabilim dalında gerçekleştirildi. Çalışmaya alt ekstremite akut DVT tanısı konulan, tedavi için kliniğe yatırılan, antikoagülan ve kompresyon tedavisi uygulanan 31 hasta alındı. Derin ven trombozu tanısı, venöz dubleks ultrasonografi ile etkilenen vende kompresyon azlığına veya intraluminal trombüsün varlığına göre radyolog tarafından konuldu.[12,13] Fiziksel bir özrü olan, pulmoner emboli gibi akut başka bir sorunu olan, hamile olan, anket veya diğer değerlendirme yöntemlerini anlayamayan veya koopere olamayan, Türkçe konuşamayan, okuma-yazma bilmeyen hastalar çalışmaya dahil edilmedi. Çalışma, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Tıbbi, Cerrahi ve İlaç Araştırmaları Etik Kurulu tarafından onaylandı. Her bir hasta önce çalışmanın içeriği hakkında bilgilendirildi ve çalışmaya gönüllü olarak katıldıklarına ilişkin onam formunu okuyup, imzaladı. İlk değerlendirmeye alınmadan önce hastaların öyküleri, yakınmaları, yaş, vücut ağırlığı, boy, eğitim düzeyi, mesleği, dominant ve etkilenen tarafı, cinsiyet, sigara öyküsü gibi demografik bilgileri kaydedildi. Aşağıda sıralanan tüm değerlendirmeler uygulandı. Test-tekrar test güvenirliğini ölçmek için, ilk değerlendirmeden (test) 5-7 gün sonra ikinci değerlendirme (tekrar test) yapıldı.

Ölçümler
Skalalar: Venöz Yetmezlikte Epidemiyolojik ve Ekonomik Çalışma-Yaşam Kalitesi/Semptom Ölçeği (VEINES-QOL/Sym); Venöz hastalıkların, semptomlar ve yaşam kalitesi üzerine etkisini hastanın perspektifinden ölçmek için geliştirilmiş 26 parçadan ve iki kısımdan oluşan özgün bir ölçektir. VEINES-QOL/ Sym, hastalar tarafından 10-15 dakikada tamamlanabilen bir ankettir ve bu nedenle rutin kullanım için pratiktir. Semptomları (10 madde ) beş farklı frekansta (her gün, haftada birkaç kez, haftada bir kez, birkaç haftada bir kez, hiç), günlük aktivitedeki kısıtlamaları (9 madde), bacaktaki sorunların günün hangi zamanında en yoğun olduğunu (1 madde), son bir yıldaki değişikliği (1 madde), psikolojik etkiyi (5 madde) inceler. Semptomlar, günlük kısıtlamalar ve psikolojik etkiler ile ilgili sorular için zaman tıpkı SF-36’da olduğu gibi son dört haftayı içerir. Cevaplar iki ile yedi puan arasında değişen yoğunluk, frekans veya aynı fikirde olma Likert cevap skalası kullanılarak puanlanır. Bacaktaki sorunların günün hangi zamanında en yoğun olduğu sorusunun puanı toplam skora dahil edilmez. Sadece tanımlayıcı bilgi sağlar. Ölçeğin iki skoru vardır. Bunlardan 25 maddenin toplamı olan VEINES-QOL toplam skoru, DVT’nin yaşam kalitesine olan etkisini gösterir. Venöz semptomların (9 madde) ve hissedilen ağrının yoğunluğunun (1 madde) toplamı olan VEINES-Sym toplam skoru ise, venöz semptomların şiddeti hakkında bilgi sağlar. Daha düşük skorlar, daha kötü yaşam kalitesini göstermektedir. Anket İngilizce olarak geliştirilmiştir, Fransızca, Kanada-Fransızcası, İtalyanca ve Norveç versiyonları vardır. Bu çalışmada İngilizce versiyonu kullanıldı. Ölçeğin kronik venöz yetmezlikte ve akut DVT’de geçerliği, güvenirliği, kabul edilebilirliği ve tedavi sonucu değişimi gösterebilirliği gösterilmiştir.[14-16]

Nottingham Sağlık Profili (Nottingham Health Profile; NSP)
Nottingham sağlık profili, algılanan sağlık sorunları ve bu sorunların normal günlük aktiviteleri etkileme miktarını ölçmek için geliştirilmiş genel bir yaşam kalitesi anketidir. Anket, iki bölümden meydana gelmektedir, çalışmada ise birinci bölüm kullanıldı. Birinci bölümde enerji seviyesi (3 madde), ağrı (8 madde), emosyonel reaksiyonlar (9 madde), uyku (5 madde), sosyal izolasyon (5 madde) ve fiziksel aktivite (8 madde) olmak üzere altı alt bölümden ve 38 sorudan oluşmaktadır. Sorular olgular tarafından “evet”, “hayır” şeklinde cevaplandırılır ve alt bölümlerde alınabilecek en iyi skor “0”, en kötü skor ise “100” idi.[17]

Altı dakika yürüme testi (6DYT)
Olguların fonksiyonel kapasitesi 6DYT ile değerlendirildi. Olgulardan 30 metrelik düz bir koridorda altı dakika süresince kendi yürüme tempolarında olabildiğince hızlı yürümeleri istendi. Teste başlamadan önce, hastalara, test sırasında çok fazla nefessizlik, bacakta şiddetli ağrı, kramp ve sertlik hissettiklerinde dinlenebilecekleri ve bu sürenin teste dahil edileceği açıklandı.

Test öncesi ve sonrasında olguların kalp hızı, parmak satürasyon değeri, solunum frekansı ve kan basıncı değerleri ve nefes darlığı, yorgunluk ve gastroknemius yorgunluğu için modifiye Borg skorları kaydedildi. Modifiye Borg skalası elde edilen skorları 0-10 arasında değerlendiren bir kategori skalasıdır. Olgulardan kendi durumlarına en uygun değeri skala üzerinde göstermeleri istendi. Test sırasında hastayı cesaretlendirmek için, her bir dakikada ‘çok iyi gidiyorsunuz’ standart ifadesi kullanıldı. Parmağa takılan taşınabilir oksimetre (Novametrix Model 512, Novametrix Inc. Wallingford, USA) ile test boyunca oksijen satürasyonu (SaO₂) ve kalp hızı izlendi. Kat edilen mesafe metre olarak kaydedildi. Altı dakika yürüme testi, aynı günde iki kez, iki saat aralıkla uygulandı. Uygulanan iki test sonucunda, her hasta için uzun olan mesafe değeri, istatistiksel analiz için kullanıldı.[18]

İstatistiksel analiz
İstatistiksel analizler, Windows için SPSS versiyon 15.0 yazılımı (SPSS Inc., Chicago Illinois, USA) kullanılarak yapıldı. Değişkenlerin normal dağılıma uygunluğunu araştırmak için Kolmogorov-Simirnov/ Shapiro-Wilk testi kullanıldı. Ölçümle belirlenen değişkenler için ortalama ± standart sapma (SS); sayımla belirlenen değişkenler için yüzde (%) değeri hesaplandı. VEINES-QOL/Sym’in Türk kültürüne uyarlanmasının güvenirliği test-tekrar test yöntemi ve iç tutarlılık ile değerlendirildi. İç tutarlılık ise Cronbach alfa katsayısı ve item-total korelasyon katsayısı ile belirlendi. Cronbach alfa katsayısının >0.7 olması yeterli olarak kabul edildi. Test-tekrar test güvenirliğin değerlendirilmesi için sınıf içi korelasyon katsayısı (ICC) ve Spearman korelasyon analizi kullanıldı. Test ve 5-7 gün sonraki tekrar testlerin karşılaştırılması Wilcoxon eşleştirilmiş iki örnek testi ile yapıldı. Yapı geçerliğini test etmek için NSP, uyum geçerliğini test etmek için ise 6DYT kullanıldı. Yapı ve uyum geçerliğini araştırmak için Spearman korelasyon analizi kullanıldı. Korelasyon katsayısı r>0.60 ise güçlü ilişki, r=0.3-0.6 arasındaysa orta düzeyde ilişki ve r<0.3 ise zayıf ilişki olarak kabul edildi. P<0.05 değerleri istatistiksel olarak anlamlı sonuçlar şeklinde değerlendirildi.[19-21]

Results

Tablo 1: Derin ven trombozlu hastaların demografik, fiziksel ve klinik özellikleri (n=31)

İç tutarlık güvenirlik analizinde, soru silinirse (If item-deleted) alfa katsayısı, VEINES-Sym için 0.935 ile 0.918 aralığında iken VEINES-QOL için 0.941 ile 0.925 aralığında idi. Her bir sorunun alfa katsayısı, ölçeğin genel alfa katsayısından daha küçük bulundu (Tablo 2).

Tablo 2: Venöz yetmezlikte epidemiyolojik ve ekonomik çalışma-yaşam kalitesi/semptom ölçeğinin iç tutarlılık analiz sonuçları

İç tutarlığı gösteren Cronbach alfa katsayısı VEINES-Sym için 0.94, VEINES-QOL için ise 0.96 olarak bulundu. Test-tekrar test güvenirliği, VEINESSym için ICC değeri 0.996 (%95 güven aralığı: 0.971- 0.993), VEINES-QOL için ise 0.984 (%95 güven aralığı: 0.967-0.992) olarak belirlendi (Tablo 3). Spearman korelasyon analizi ile test ve tekrar test skorları karşılaştırıldığında; VEINES-Sym için r değeri 0.993 (p<0.05), VEINES-QOL için ise r değeri 0.990 (p<0.05) idi (Tablo 3). VEINES-QOL/Sym anketinin test ve tekrar test toplam skorları karşılaştırıldığında aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamadı (p>0.05).

Tablo 3: VEINES-QOL/Sym’in güvenirlik analizi sonuçları

VEINES-QOL/Sym’in güvenirliği yanında, geçerlik özelliklerine de bakıldı. VEINES-QOL/Sym anketi skoru ile 6DYT mesafesi arasındaki ilişkiye bakıldığında VEINES-Sym için r değeri 0.890 (mükemmel ilişki p<0.05), VEINES-QOL için ise r değeri 0.372 (orta derecede ilişki p<0.05) idi. Bu sonuçlar VEINESQOL/ Sym’in Türkçe versiyonunun uyum geçerliğinin olduğunu gösterdi (Tablo 4).

Tablo 4: VEINES-QOL/Sym’in yapı ve uyum geçerlik analizi sonuçları

VEINES-QOL/Sym anketi skoru ile NSP bölüm skorları arasındaki ilişkiye bakıldığında VEINES-Sym için r değeri -0.359 (orta derecede ilişki p<0.05), VEINES-QOL için ise r değeri -0.393 (orta derecede ilişki p<0.05) idi. Bu sonuçlar VEINES-QOL/Sym’in Türkçe versiyonunun yapı geçerliğinin olduğunu gösterdi (Tablo 4).

Discussion

VEINES-QOL/Sym uygulaması ve puanlaması basit ve pratik, çok fazla zaman gerektirmeyen bir ölçektir. Derin ven trombozunun yaşam kalitesine olan etkilerini değerlendirir. Derin ven trombozu için uygulanan tedavi ve uygulamaların etkinliğini ortaya koyar. Ayrıca posttrombotik sendrom gelişimini takip etmeye, farklı tedavi yöntemleri ve girişimler arasında karşılaştırmalar yapmaya olanak sağlar. Epidemiyolojik ve klinik çalışmalara kolayca dahil edilebilir, böylece DVT’li hastalarla ilgili çalışmalarda sonuçları değerlendirme yöntemlerine etkili ve hassas bir yöntem daha eklenmiş olur.[9,22]

VEINES-QOL/Sym’in dört farklı dilde versiyonu vardır. Bir ölçeğin birçok dilde versiyonlarının olması, ölçeğin kullanıldığı klinik çalışmalardan elde edilen sonuçların genellenmesini sağlar. Yaşam kalitesi ölçekleri gibi hasta bildirimli ölçekler çevrilirken, kültürel uyumu sağlamak için yeterli çeviri prosedürünün kullanılması gerekir. Çalışmamızın güvenirlik ve geçerlik testi sonuçlarının, iyi düzeyde ve önceki versiyon çalışmalarıyla paralellik gösteriyor olması, çeviri prosedürümüzün yeterli olduğunun kanıtıdır.[14-16]

Soru-bütün (Item-total) korelasyonu, her bir soru ile diğer soruların toplamından oluşan bütün ölçek arasındaki ilişkinin gücünü, o sorunun ölçekteki gereklilik düzeyini göstermektedir. Soru-bütün korelasyon katsayısı değeri 0.4 ve üzerinde ise ölçeğin iç tutarlılık güvenirliğinin yeterli olduğu kabul edilir.[19,21] Çalışmamızda da, Soru-bütün korelasyon katsayısı değerleri VEINESSym için 0.46 ile 0.78 arasında, VEINES-QOL için ise 0.51 ile 0.79 ve her bir soru için 0.4’ün üzerinde idi. VEINES-QOL/Sym’in Norveç versiyon çalışmasında ise, Soru-bütün korelasyon katsayısı değerleri 0.41 ile 0.78 arasında değişiyordu. Fakat semptom sorularından ‘gece krampları’ sorusunun Soru-bütün korelasyon katsayısı değeri ise 0.29 idi ve ölçekten çıkarıldığında iç tutarlığının daha iyi olacağı gösterilmiştir.[16] Bizim çalışmamızda, iç tutarlık güvenirlik analizinde her bir öğe için hesaplanan soru silinirse (If item-deleted) alfa katsayısı, ölçeğin genel alfa değerinden daha küçük bulundu. Böylece herhangi bir maddenin ölçekten çıkartılmasının anketin güvenirliğini artırmayacağı aksine düşüreceği gözlendi. Bu çerçevede Türkçe VEINESQOL/ Sym ölçeğindeki tüm maddelerin ölçülmek istenen olguyu başarıyla ölçtüğü ve iç tutarlığının yüksek olduğu sonucuna varıldı. Cronbach alfa katsayısı, bir ölçek içindeki öğeler arasındaki genel ilişkiyi gösterir, 0.7’ye eşit veya daha fazla olması güvenirlik için yeterlidir. Çalışmamızda, Cronbach alfa katsayısı VEINESSym için 0.996 ve VEINES-QOL için 0.992 bulundu ve Türkçe VEINES-QOL/Sym’in mükemmel güvenirliğe sahip olduğu saptandı. Sonuçlarımıza benzer şekilde, Norveç versiyon çalışmasında, Cronbach alfa katsayısı VEINES-Sym için 0.88 ve VEINES-QOL için 0.94 bulunmuştur.[16] Kahn ve ark.nın[15] yaptıkları çalışmada ise Cronbach alfa katsayısı VEINES-Sym için 0.88 ve VEINES-QOL için 0.91 olarak hesaplanmıştır.

Test-tekrar test güvenirliğin değerlendirilmesi için ICC kullanıldı. İntraclass korelasyon katsayısı değerleri 0.00 ve 1.00 arasında değişiklik gösterebilmektedir. İntraclass korelasyon katsayısı 0.60 ve 0.80 değerleri arası iyi güvenirliğin kanıtıdır. İntraclass korelasyon katsayısı 0.80 ve üzeri mükemmel güvenirliğe işaret eder. Ancak Portney ve Watkins[23] klinikte kullanılacak ölçekler için bu değerin 0.90 ve üzeri olması gerektiğini belirtmişlerdir. Çalışmamızda da, ICC değeri 0.90’nın üzerinde bulundu ve Türkçe VEINES-QOL/Sym ölçeğinin mükemmel test-tekrar test güvenirliğine sahip olduğu belirlendi.

Enden ve ark.nın[16] VEINES-QOL/Sym’in Norveç versiyonu çalışmasında ICC değerleri, çalışmamızın sonuçlarına benzer şekilde sırasıyla VEINES-Sym için 0.82 ve VEINES-QOL için 0.88 olarak bulunmuştur. Ayrıca anketin geliştiricileri olan Kahn ve ark.nın[15] DVT’li hastalara iki hafta arayla VEINES-QOL/Sym’i uyguladıkları çalışmalarında ise, ICC değeri 0.87 olarak bulunmuştur. Çalışmamızdaki tüm bu sonuçlar, VEINES-QOL/Sym’in Türk kültürüne iyi düzeyde uyum sağladığı sonucunu desteklemektedir.

Çalışmamızda, hastaların fonksiyonel kapasitelerini değerlendirmek ve uyum geçerliğini göstermek için 6DYT kullanıldı. Altı dakika yürüme testi, fonksiyonel kapasitenin değerlendirilmesinde güvenilir ve geçerli bir yöntemdir.[18] Fakat literatürde DVT’li hastalarda 6DYT kullanımına yönelik veya fonksiyonel kapasiteyi değerlendiren herhangi bir çalışma yoktur. Testin sonunda, ağrı ve kas yorgunluğu algı değerlerinin, başlangıç değerlerine göre anlamlı derecede daha yüksek olduğu saptandı. Derin ven trombozulu hastalarda fonksiyonel kapasiteyi sınırlayan venöz semptomlar ve pulmoner emboli gelişme riski korkusu, 6DYT sonuçlarını etkiledi ve olguların fonksiyonel kapasiteleri azaldıkça ağrı ve venöz semptomlar nedeniyle günlük yaşam aktivitelerinin, iş aktivitelerinin ve sosyal hayatının etkilenerek yaşam kalitesinin de azaldığı görüldü. Elde edilen sonuçlar, DVT’li hastalarda fonksiyonel kapasitenin azaldığını, ağrı, kas yorgunluğu gibi semptomların fiziksel aktiviteleri kısıtladığını, yaşam kalitesini etkilediğini, semptom algılamalarının arttığını gösteren çalışmaları desteklemektedir.[24]

VEINES-QOL/Sym’in Fransızca, Kanada- Fransızcası ve İtalyanca versiyon çalışmalarında, geçerliğin değerlendirilmesi için SF-36 kullanılmış ve VEINES-QOL/Sym ile orta düzeyde ilişki bulunmuştur. Lamping ve ark.[14] da yapı geçerliğini değerlendirmek için SF-36’dan yararlanmışlardır ve yine VEINES-QOL/Sym ile orta düzeyde ilişki bulmuşlardır. Lamping ve ark.nın[14] bu çalışmasında, VEINES-QOL/Sym, SF-36’nın mental ve fiziksel alt parametreleri ile daha iyi korelasyon göstermiştir. Çalışmamızda, VEINES-QOL/Sym’in yapı geçerliğini değerlendirmek için NSP kullanıldı. Literatürde VEINES-QOL/Sym’in yapı geçerliğini değerlendirmede NSP’yi kullanan herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Hem SF-36 hem de NSP, vasküler hastalıklarda kullanılabilen, klinisyene kullanım kolaylığı sağlayan ve pratik ölçeklerdir. Ancak NSP’nin periferik damar hastalıklarındaki değişiklikleri algılayabilmekte ve semptom seviyelerini ayırt edebilmede SF-36’dan daha iyi olduğu gösterilmiştir.[25]

VEINES-Sym, NSP’nin ağrı ve uyku alt parametreleri ile ilişkili bulundu. VEINES-QOL ise, NSP’nin ağrı, uyku, enerji ve sosyal izolasyon alt parametreleri ile ilişkili bulundu. Venöz semptomlar ve ağrı, fonksiyonel kapasiteyi sınırladığı, enerji harcamasını artırdığı ve sosyal hayatı kısıtladığı görüldü.

VEINES-QOL/Sym’in farklı versiyonlarının geçerlik ve güvenirliğini değerlendiren çalışmaların sonuçları, çalışmamızdan elde ettiğimiz sonuçlarla büyük benzerlik göstermektedir.

Çalışmamızın bazı kısıtlılıkları da bulunmaktadır. Örneklem büyüklüğümüz istatistiksel olarak anlamlı karşılaştırmalar yapmak için yeterli olmasına rağmen örneklemimiz daha büyük olabilirdi. Ayrıca ölçeğin kendisinden kaynaklanan bazı dezavantajları da vardı. İlk olarak şu an ile bir yıl öncesi bacak sorunlarının karşılaştırılması kategorisinde bütün olgular ‘geçen yıl bacağımda bir sorun yoktu’ yanıtını verdi çünkü hastalar akut evredeydi ve DVT yeni gelişmişti. İkinci olarak, günlük yaşam aktiviteleri alt kategorisindeki ev işi komponenti genel olarak erkek olgularda daha yüksek puan aldı. Erkek olgular, ‘hayır, hiç kısıtlanmıyor’ yanıtını işaretlemişlerdi. Bu durum hastaların daha iyi düzeyde olmaları anlamına gelmemekteydi. Ancak hastalar bu aktiviteyi hiç yapmadıkları için daha iyi bir puan aldılar. Ayrıca DVT tedavisinde en başta gelen antikoagülan tedavisinin hastanın yaşam kalitesi üzerindeki etkilerinin de DVT ile ilgili yaşam kalitesini değerlendiren bir ölçekte mutlaka bulunması gerekir. Çünkü antikoagülan tedavisinin çok sayıdaki özellikleri memnuniyetsizliğe neden olmaktadır ve yaşam kalitesini kötüleştirmektedir. Düzenli kan testleri için sık doktor ziyaretlerinin gerekliliği, diyet ve aktivite kısıtlamalarının olması, kanama olasılığı endişesi antikoagülan tedavisinin çok sayıdaki özellikleri arasında sayılabilir. Bu nedenle, bu tür tedavinin uygulanmasına ait ve psikolojik gerekleri hastaların yaşam kalitesi algılamaları üzerinde negatif etkilere sahiptir ve böyle bir ölçekte yer almalıdır.

Çalışmamızın bu kısıtlılıklarının yanı sıra birçok üstünlüğü de vardır. Türkiye’de ilk kez, venöz hastalıklar için özel olarak geliştirilmiş bir anket, DVT’li hastaların yaşam kalitesini değerlendirmek için kullanılmıştır. Çalışmamızda aynı anketin diğer versiyon çalışmalarından farklı olarak DVT hastalarında fonksiyonel kapasiteye bakıldı ve değerlendirme için 6DYT kullanıldı. Yaptığımız bu çalışmanın gelecekte Türkiye’deki periferik damar hastalarının fonksiyonel sağlık statüsü ve sağlıkla ilgili yaşam kalitesinin değerlendirilmesine ilişkin var olan araçların sorgulanmasına ve yenilerinin geliştirilmesine ışık tutacağı inancını taşımaktayız. Ayrıca ilerde, randomize bir çalışma ile VEINES-QOL/Sym’in Türk hastalarda değişimi gösterebilme yani hastaya yapılan uygulamalar sonucu klinik olarak anlamlı değişiklikleri tespit edebilme özelliğine bakılacaktır.

Sonuç olarak, VEINES-QOL/Sym’in Türkçe versiyonu, güvenilir ve geçerli, kolay anlaşılır, kolay uygulanabilir, fonksiyonel bir ölçektir. Venöz trombozdan kaynaklanan semptomları ve yaşam kalitesi açısından fonksiyonel statüyü değerlendiriyor oluşu VEINES-QOL/Sym’in klinikte değerli bir ölçüm parametresi olmasını sağlayacaktır. Geleneksel klinik sonuçlarla, yaşam kalitesi gibi hastanın bildirdiği fonksiyonel ölçümlerin birleştirilmesi, DVT’li hastaların tedavisinde alınabilecek önlemler konusunda daha kapsamlı bilgi sağlayacaktır.

Çıkar çakışması beyanı
Yazarlar bu yazının hazırlanması ve yayınlanması aşamasında herhangi bir çıkar çakışması olmadığını beyan etmişlerdir.

Finansman
Yazarlar bu yazının araştırma ve yazarlık sürecinde herhangi bir finansal destek almadıklarını beyan etmişlerdir.

References

1) White RH. The epidemiology of venous thromboembolism. Circulation 2003;107:I4-8.

2) Sarıgül A, Tanyeli Ö Derin ven trombozunda güncel tedavi yaklaşımları. Turk Gogus Kalp Dama 2007;15:316-21.

3) Ciccone CD. Clinical question: does ambulation immediately following an episode of deep vein thrombosis increase the risk of pulmonary embolism? Phys Ther 2002;82:84-8.

4) Aschwanden M, Labs KH, Engel H, Schwob A, Jeanneret C, Mueller-Brand J, et al. Acute deep vein thrombosis: early mobilization does not increase the frequency of pulmonary embolism. Thromb Haemost 2001;85:42-6.

5) Kachroo S, Boyd D, Bookhart BK, LaMori J, Schein JR, Rosenberg DJ, et al. Quality of life and economic costs associated with postthrombotic syndrome. Am J Health Syst Pharm 2012;69:567-72. doi: 10.2146/ajhp110241.

6) Lamping DL. Measuring health-related quality of life in venous disease: practical and scientific considerations. Angiology 1997;48:51-7.

7) van Korlaar I, Vossen C, Rosendaal F, Cameron L, Bovill E, Kaptein A. Quality of life in venous disease. Thromb Haemost 2003;90:27-35.

8) Wiebe S, Guyatt G, Weaver B, Matijevic S, Sidwell C. Comparative responsiveness of generic and specific qualityof- life instruments. J Clin Epidemiol 2003;56:52-60.

9) Lamping DL, Schroter S, Kurz X, Kahn SR, Abenhaim L. Evaluation of outcomes in chronic venous disorders of the leg: development of a scientifically rigorous, patient-reported measure of symptoms and quality of life. J Vasc Surg 2003;37:410-9.

10) Beaton DE, Bombardier C, Guillemin F, Ferraz MB. Guidelines for the process of cross-cultural adaptation of self-report measures. Spine (Phila Pa 1976) 2000;25:3186-91.

11) Wild D, Grove A, Martin M, Eremenco S, McElroy S, Verjee-Lorenz A, et al. Principles of Good Practice for the Translation and Cultural Adaptation Process for Patient- Reported Outcomes (PRO) Measures: report of the ISPOR Task Force for Translation and Cultural Adaptation. Value Health 2005;8:94-104.

12) Bates SM, Jaeschke R, Stevens SM, Goodacre S, Wells PS, Stevenson MD, et al. Diagnosis of DVT: Antithrombotic Therapy and Prevention of Thrombosis, 9th ed: American College of Chest Physicians Evidence-Based Clinical Practice Guidelines. Chest 2012;141:e351S-418S. doi:10.1378/chest.11-2299.

13) Tick LW, Ton E, van Voorthuizen T, Hovens MM, Leeuwenburgh I, Lobatto S, et al. Practical diagnostic management of patients with clinically suspected deep vein thrombosis by clinical probability test, compression ultrasonography, and D-dimer test. Am J Med 2002;113:630-5.

14) Lamping DL, Abenhaim LA, Kurz X, Schroter S, Kahn SR, and the VEINES Group. Measuring quality of life and symptoms in chronic venous disorders of the leg: development and psychometric evaluation of the VEINES-QOL/VEINES-Sym Questionnaire. Qual Life Res 1998;7:621-2.

15) Kahn SR, Lamping DL, Ducruet T, Arsenault L, Miron MJ, Roussin A, et al. VEINES-QOL/Sym questionnaire was a reliable and valid disease-specific quality of life measure for deep venous thrombosis. J Clin Epidemiol 2006;59:1049-56.

16) Enden T, Gorratt AM, Klow E, Sandse PM. Assessing burden of illness fallowing acute deep vein thrombosis: data quality, reliability and validity of the Norwegian version of VEİNES-QOL/Sym, a disease-specific questionnaire. Scand J Caring Sci 2008:1-6.

17) Kücükdeveci AA, McKenna SP, Kutlay S, Gürsel Y, Whalley D, Arasil T. The development and psychometric assessment of the Turkish version of the Nottingham Health Profile. Int J Rehabil Res 2000;23:31-8.

18) ATS Committee on Proficiency Standards for Clinical Pulmonary Function Laboratories. ATS statement: guidelines for the six-minute walk test. Am J Respir Crit Care Med 2002;166:111-7.

19) Kirkwood BR, Sterne JAC. Essential Medical Statistics. 2nd ed. Oxford: Blackwell Publishing Company; 2003. p. 33-87; 364-476.

20) Fayers PM, Hays RD. Assessing quality of life in clinical trials: methods and practice. Oxford: Oxford University Press; 2005.

21) Terwee CB, Bot SD, de Boer MR, van der Windt DA, Knol DL, Dekker J, et al. Quality criteria were proposed for measurement properties of health status questionnaires. J Clin Epidemiol 2007;60:34-42.

22) Kahn SR, Ducruet T, Lamping DL, Arsenault L, Miron MJ, Roussin A, et al. Prospective evaluation of health-related quality of life in patients with deep venous thrombosis. Arch Intern Med 2005;165:1173-8.

23) Portney LG, Watkins MP. Foundation of clinical research: applications to practice. Norwalk, CT: Appleton & Lange; 1993.

24) Yamaki T, Hamahata A, Soejima K, Kono T, Nozaki M, Sakurai H. Factors predicting development of postthrombotic syndrome in patients with a first episode of deep vein thrombosis: preliminary report. Eur J Vasc Endovasc Surg 2011;41:126-33. doi: 10.1016/j. ejvs.2010.09.018.

25) Klevsgård R, Fröberg BL, Risberg B, Hallberg IR. Nottingham Health Profile and Short-Form 36 Health Survey questionnaires in patients with chronic lower limb ischemia: before and after revascularization. J Vasc Surg 2002;36:310-7.